قلعه فلک ‌الافلاک

«فَلَک ‌الافلاک» و « قلعه دوازده برج» و « کاخ اتابکان» از نام­های دژ «شاپورخواست» در خرم آباد است. واژه فلک ‌الافلاک که مترادف آسمان آسمان­ هاست، در دوره قاجار بر روی این دژ نهاده شد.

قلعه فلک ‌الافلاک بر فراز تپه، در کنار رودخانه، روی  چشمه گلستان و امروزه در محور شهر خرم آباد ایستاده است. اشکفت ­های پیشا تاریخ، سنگ نبشته، مناره آجری، آسیاب گبری، پل شاپوری و گرداب سنگی در نزدیکی این دژ باستانی هستند. این دژ در شمار فهرست آثار ملی ایران جای دارد.

در دوران شاهنشاهی ساسانی شهر شاپورخواست در نزدیکی خرم‌آباد امروزی ساخته شد، که پس از ویرانی شاپورخواست، خرم‌آباد امروزی در سده هفتم خورشیدی در نزدیکی ویرانه­ های آن پی ریزی شد. فلک ‌الافلاک در سده چهارم تا سیزدهم خورشیدی تختگاه فرمانروایی خاندان­ های حسنویه و گنجور و بویهیان و اتابکان لر کوچک و در کاربری خزانه فرمانروایی خاندان بدر و پادگان و زندان شد.

این دژ که در نیمه نخست سده چهاردهم خورشیدی ستاد لشکر ۵ و دیگر ارگان­های ارتش ایران بود، از سال ۱۳۴۹ خورشیدی به وزارت فرهنگ و هنر واگذار کرد. در دهه ۵۰، در این دژ باستانی موزه مردم‌شناسی و مفرغ‌های لرستان راه اندازی شد، به موزه تبدیل شد. در این سال­ها نیز موزه‌ باستان‌شناسی برای نشان دادن یادگارهای دوران هخامنشی و پیشتر از غار کلماکره و ۵۰ نشانه و ۱۲ هزار تکه از تاریخ ایران، همچنین آزمایشگاه بازسازی و بخش­هایی دیگر در آن راه‌اندازی شده ‌است. این دژ بارها و بارها در تاریخ ایران بازسازی شده است.

دژ فلک الافلاک ۴۰ متر بلندا و نزدیک به ۱۲۰ هزار متر چهارگوش گستره دارد. دروازه فلک ‌الافلاک در شمال به پهنای بیش از ۱۰ متر و بلندای ۳ متر است. ساختار دروازه از خشت، آجر قرمز، سنگ و ساروج ‌است. تا نزدیک به یک سده پیش یک بارو با دوازده برج پیرامون سازه بنیادین دژ در شمال غرب را فرا گرفته بود. این بارو یک هشت پهلوی ناترازمند است.

این ارگ با بارویی ۲۳ متری،  ۸ برج، ۲ میانسرا و ۳۰۰ جان پناه، ۵۳۰۰ متر چهارگوش گستره دارد. باروی ارگ از سنگ آجر، خشت، ملات گچ و آهک است. درگاه در شمال و در بدنه یک برج جنوب جای دارد. پس از درگاه، یک راهرو تا نخستین میانسرا، با بالای ۱۵۵ متر گستره و ۴ برج، می­رسد.

راهروي میانسرای دوم در گوشه میانسرای نخستین است که از زير يك تاق نماي مي­گذرد. مانسرای دوم با ۴ برج یک چهارگوش است که نزدیک به ۶۱۰ متر گستره دارد. روبروی راهبرو، تاق نماي ديگري است که پشت آن یک چاه ۴۰ متر کنده شده است که از چشمه گلستان سیراب می­شود. یک تن­شوی­خانه در نزدیکی چاه ساخته شده است.