پارک ملی سالوک

منطقه سالوک که از نظر تیپ‌ های گیاهی و گونه‌های جانوری از تنوع مطلوبی برخوردار بوده است پس از شناسایی و معرفی به استناد مصوبه شماره ۴۸ مورخ ۱۳۵۲/۹/۲۰ شورای عالی حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه حفاظت شده سالوک رسما آگهی میگردد. در تاریخ ۱۳۸۱/۳/۲۱ طی مصوبه شماره ۲۳۳ شورای عالی محیط زیست منطقه امن سالوک به عنوان پارک ملی مورد تصویب قرار گرفت.

وسعت پارک ملی سالوک ۸,۲۳۱ هکتار و وسعت منطقه حفاظت شده سالوک ۱۱,۶۷۷ هکتار می باشد.

قلعه معروف به سالوک یا صعلوک در شمال غربی منطقه در انتهای دره زرای و بر فراز صخره های صعب العبور سالوک بنا گشته است. این اثر که به عنوان یک دژ نظامی از آن بهره برداری می شده است، در زمان حمله مغول مورد تاخت و تاز قرار گرفت ولی علی رغم تلاش زیاد موفق به تسخیر آن نشدند.

نزدیک ترین شهر به پارک ملی و منطقه حفاظت شده سالوک شهر اسفراین می باشد. این شهر در شرق منطقه قرار داشته و حدود ۲۰ کیلومتر با آن فاصله دارد.

پارک ملی و منطقه حفاظت شده سالوک از نظر ژئومورفولوژی به دو واحد کوهستانی و دشت تقسیم میشود. دو سوم وسعت منطقه را مناطق کوهستانی و حدود یک سوم آن را دشت فرا گرفته است. اختلاف ارتفاع بین پست‌ترین نقطه منطقه در دشت جنوبی (۱۲۱۰متر) و مرتفع‌ترین نقطه در کوهستان‌های جنوب (۲۷۲۰ متر) به حدود ۱۵۱۰ متر می رسد و این اختلاف ارتفاع اکوسیستم‌های متنوعی را در این منطقه ایجاد نموده که به تبع آن بر تنوع زیستی منطقه افزوده شده است.

منابع آب:

پارک ملی و منطقه حفاظت شده سالوک از نظر منابع آب نسبتا غنی بوده و علاوه بر تعداد زیادی چشمه در سطح منطقه بعضی از دره‌ها از جریانی ثابت در طی سال برخوردارند. منابع تامین آب این جریانات اکثرا از ارتفاعات شمالی منطقه می باشد که با جهت جنوبی به ناحیه دشت وارد گشته و در آبرفت‌های دشت فرو می روند.

پوشش گیاهی:

پارک ملی و منطقه حفاظت شده سالوک از نظر پوشش گیاهی از تنوع گیاهی بسیار خوبی برخوردار می باشد. گونه گیاهی غالب سالوک درمنه می باشد که به صورت درمنه دشتی در قسمت جنوبی و درمنه کوهی در کوهستان‌های منطقه مشاهده می شود. پس از درمنه گونه گیاهی غالب دیگر منطقه کلاه میرحسن و گون می باشند که این دو گونه گیاه عمدتا در کوهستان‌های شمالی منطقه مشاهده می شوند.

در برخی از دره‌های منطقه از جمله دره توی، زاری، دره جوزی و دره چهار برج، جنگل‌ه ای پراکنده مشاهده می شود. در این جنگل ها درخت غالب درخت ارس میباشد که در گذشته‌های دور به صورت جنگل‌های انبوه در منطقه وجود داشته است.

پس از ارس، زالزالک، زرشک و نسترن وحشی جزو درختچه‌های جنگلی منطقه محسوب می شوند. مطالعه آثار به جای مانده در سالوک حاکی از این است که در ابتدا منطقه دارای جنگل‌های انبوه از نوع ارس بوده است و با تخریب جنگل‌های ارس، درختان زالزالک جایگزین آن شده است.

با تخریب زالزالک ها درختچه‌های نسترن وحشی و زرشک و با تخریب بوته‌های زرشک و نسترن وحشی، گون و کلاه میرحسن و با تخریب گون و کلاه میر حسن درمنه جایگزین آنها شده است. علت اصلی تخریب جنگل‌های منطقه در گذشته الگوی ساختمان سازی در روستاهای اطراف منطقه، مصارف سوخت و چرای دام بوده است.

از جمله گیاهان سمی می توان تلخه، افدرا، فرفیون، گل راعی و زنبق کوهی را نام برد.

از نظر تعداد، گونه زرشک با حدود ۶۵۰,۰۰۰ اصله، ارس با حدود ۵۰۰,۵۵۱ اصله و شیر خشت با حدود ۳۲۵,۰۰۰ بیشترین تراکم گیاهی را دارند.

گونه های شاخص جانوری:

بیش از یکصد گونه جانوری در پارک ملی و منطقه حفاظت شده سالوک شناسایی شده است.

پستانداران: قوچ و میش اوریال با جمعیت نسبتا زیاد، آهو، کل وبز، پلنگ، گربه وحشی و سمور از گونه‌های کمیاب منطقه به حساب می‌آیند. محدوده پارک ملی نسبت به منطقه حفاظت شده سالوک به دلیل امنیت  از جمعیت جانوری بیشتری برخوردار می باشد. هر چه از محدوده پارک ملی دور شویم تعداد جانوران منطقه کمتر می شوند.

خرس در گذشته نه چندان دور که هنوز پوشش جنگلی انبوه منطقه دستخوش تخریب قرار نگرفته بوده است از زیست‌مندان این ناحیه بوده ولی در حال حاضر اگر چه گزارشات تائید نشده‌ای مبنی بر مشاهده آثار خرس در منطقه وجود دارد نمی توان به طور قاطع از حضور این حیوان در این منطقه صحبت کرد.

گرازهای وحشی در کوهستان‌های شمالی از ریشه بوته‌ها و درختچه‌های منطقه استفاده می ی‌نمایند. این گرازها مکان ثابتی نداشته و گاهی تا مسافت‌های طولانی محل زندگی خود را تغییر می دهند.

گرگ، شغال و روباه از حیواناتی می باشند که در تمامی سالوک مشاهده میشوند. در حالی که کفتارها فقط در تپه ماهورهای جنوبی منطقه دیده می‌شوند.

پارک ملی و منطقه حفاظت شده سالوک مهم ترین زیستگاه آهو در خراسان شمالی به شمار می رود به نحوی که ۷۰ درصد کل جمعیت آهوهای خراسان شمالی در این منطقه زندگی می کنند. آهوها اکثرا در درمنه زارهاب دشت جنوبب منطقه سالوک مشاهده می شوند. جمعیت آهو در این منطقه حدود ۲۰۰ راس می باشد.

گربه پالاس، خارپشت ایرانی، خارپشت بیابانی، سنجاب‌، هامستر خاکستری، دوپای خراسانی، تشی، خرگوش، شغال، روباه، راسو و سمور از دیگر پستانداران سالوک به شمار می روند.

پرندگان: منطقه سالوک به دلیل برخورداری از نوع اکوسیستم کوهستانی و دشتی زیستگاه بسیار مناسبی برای انواع پرندگان به شمار می رود.

پرندگان سالوک عبارتند از: پیغوی کوچک، سنقر سفید، سارگپه پابلند، سارگپه معمولی، کوکر شکم سیاه، کوکر شکم سفید، کوکر گندمی، کبوتر چاهی، قمری معمولی، دودوک، شب‌گرد معمولی، باد خورک کوچک، باد خورک معمولی، باد خورک کوهی، زنبورخور معمولی، زنبورخور گلوآبی، سبزقبا، هدهد، چلچله بیابانی، پرستو، چکاوک سنگلاخ، چکاوک سردم سیاه، چکاوک هدهد، دم جنبانک زرد، دم جنبانک ابلق، سنگ چشم دم سرخ، سار، زاغی، کلاغ سیاه، غراب، چک، چکچک پشت سفید، طرقه بنفش، توکای سیاه، کمرکلی بزرگ، سسک ابروسفید، سسک تالابی معمولی، سسک جنبان، مگس گیرخالدار، گنجشک خاکی، گنجشک کوهی، سهره جنگلی، سهره معمولی، زردپره مزرعه، زرد پره گونه سفید و …

تعارضات و تهدیدات منطقه:

– دام اهلی یکی از مخرب‌ترین موارد تخریب مراتع و مناطق می باشد. متاسفانه دام بسیار بیشتر از ظرفیت قابل تحمل مرتع وارد چراگاه می شود که این عامل پی آمدهایی مثل کوبیده شدن و کاهش نفوذ پذیری خاک، توقف رشد و تولید مثل و نهایتا عاری شدن خاک از پوشش گیاهی را در بر دارد. علاوه بر آن حضور دام به تبع آن انسان و سگ امنیت را از وحوش گرفته، علاوه بر خسارت مستقیم حیات وحش را با استرس مواجه می نماید، که نهایتا منجر به کاهش تولید مثل گونه‌های جانوری می گردد.

– تامین سوخت و تبدیل به ذغال از عوامل عمده نابودی جنگل‌های منطقه بوده به گونه‌ای که امروز از آن همه جنگل‌های انبوه جوامع پراکنده‌ای بیش نمانده است.